MILLAT KELAJAGI MILLIYLIGIMIZDA
Oʻzbek doʻppisi va «Qaynoq nuqtalar» metodi
Har bir millatning kelajagi uning bugungi kundagi qadriyatlari, urf-odatlari va eng muhimi, oʻzligini anglashiga bogʻliq. Ayniqsa, globalashuv jarayonlari kuchayib borayotgan davrda milliy oʻzlikni saqlab qolish va uni yosh avlodga singdirish dolzarb ahamiyat kasb etadi. Bu jarayonda pedagoglarning roli beqiyosdir. Ular nafaqat bilim beruvchi, balki milliy qadriyatlarni targʻib etuvchi, vatanparvarlik ruhini shakllantiruvchi asosiy figuradir. Ushbu maqolada pedagoglar tomonidan oʻzbek doʻppisining yasalishi hamda «Qaynoq nuqtalar» metodi orqali vatan tuygʻusini ifodalovchi rasm chizish kabi ijodiy yondashuvlar orqali milliy oʻzlikni mustahkamlash masalasi STEAM (Science, Technology, Engineering, Arts, Mathematics) va 4K (Kritik fikrlash, Kreativlik, Kollaboratsiya, Kommunikatsiya) ko‘nikmalari integratsiyalash nuqtayi nazaridan yoritiladi.
Oʻzbek doʻppisi – milliy
oʻzlik belgisi
Oʻzbek doʻppisi asrlar davomida xalqimizning moddiy va maʼnaviy boyliklarini oʻzida mujassam etgan noyob sanʼat namunasi hisoblanadi. U nafaqat bosh kiyimi, balki milliy gʻurur, goʻzallik va oʻziga xoslik ramzidir. Doʻppining har bir naqshi, ranglar uygʻunligi chuqur maʼno kasb etib, ajdodlarimizning falsafasi, dunyoqarashi va estetik didini aks ettiradi. Uni yasash jarayoni STEAM ta’limining ajoyib loyihasi bo‘lishi mumkin.
Sanʼat(Arts): doʻppining estetik qiymati, ranglar uygʻunligi, naqshlarning goʻzalligi va maʼnosi – bularning barchasi tasviriy sanʼat elementlaridir. Bolalar naqshlar dizaynini yaratishda o‘zlarining kreativliklarini namoyon etadilar.
Texnologiya(Technology): doʻppi tikishda turli asbob-uskunalar (igna, qaychi, tikuv mashinasi) va materiallar(ip, mato) ishlatiladi. Bugungi kunda raqamli texnologiyalar yordamida do‘ppi naqshlarini loyihalash (masalan, grafik dizayn dasturlarida) yoki hattoki 3D printer yordamida ba’zi qismlarini yaratish imkoniyatlari mavjud.
Muhandislik(Engineering): doʻppining shaklini, mustahkamligini taʼminlash uchun uning konstruksiyasini oʻrganish, qismlarini toʻgʻri birlashtirish, chidamliligini hisobga olish muhandislik yondashuvini talab etadi. Masalan, do‘ppining egilish darajasini aniqlash, uning boshga qanday o‘tirishi kabi jihatlar.
Matematika (Mathematics): doʻppi naqshlarining geometrik shakllari, simmetriyasi, proporsiyalari, oʻlchamlari va ularni hisoblashda matematik bilimlar qoʻllaniladi. Naqshlarni takrorlashda matematik qonuniyatlar mavjud.
Fan(Science): mato turlari, ularning xususiyatlari(masalan, issiqlik o‘tkazuvchanligi, mustahkamligi), ranglarning kimyoviy tarkibi va ularning taʼsiri haqida bilimlar fan bilan bogʻliq.
Pedagoglar doʻppi yasash jarayonini oʻquv-tarbiya jarayoniga joriy etish orqali yoshlarda milliy hunarmandchilikka boʻlgan qiziqishni uygʻotishi, ularning amaliy koʻnikmalarini rivojlantirishi mumkin. Bu jarayonda bolalar nafaqat doʻppi yasashni oʻrganadi, balki har bir naqshning ramziy maʼnosini tushunib yetadi. Misol uchun, bodom shakli hayot va serfarzandlikni, qalampirgul esa yovuz koʻzdan himoyani anglatishi haqida maʼlumot berilishi mumkin. Bu esa bolalarda oʻzbek madaniyatiga hurmat, uni asrab-avaylash va davom ettirish istagini kuchaytiradi. Doʻppi yasash jarayoni orqali bolalar guruh boʻlib ishlashni, bir-biriga yordam berishni, sabr-toqatli boʻlishni ham oʻrganadi. Bu esa ularning kollaboratsiya(hamkorlik) va kommunikatsiya(muloqot) ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
«Qaynoq nuqtalar» metodi
Bu metod orqali Vatan tuygʻusini soʻz bilan ifodalash qiyin boʻlgan holatlarda sanʼat, xususan, rasm chizish muhim vosita boʻlishi mumkin. «Qaynoq nuqtalar» metodi – bu borada juda samarali yondashuv hisoblanadi va 4K ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun qulay imkoniyat yaratadi.
Metodning mohiyati va 4K bilan bogʻliqligi
Mavzu tanlash va tanqidiy fikrlash (Critical Thinking): pedagoglar «Mening Vatanim», «Oʻzbekistonning goʻzalliklari», «Biz faxrlanadigan joylar» kabi mavzularni tanlashi mumkin. Bolalardan oʻz vataniga oid eng muhim va ular uchun ahamiyatli boʻlgan «qaynoq nuqtalar»ni aniqlash soʻralganda, ular tanqidiy fikrlash qobiliyatini ishga soladilar. Ular koʻplab variantlar orasidan eng muhimlarini tanlab olish, ularni asoslash va ularning vatan tuygʻusini qanday ifodalashini tahlil qilishlari kerak boʻladi.
Rasmlarda kreativlik(Creativity) va sanʼat(Arts): Har bir «qaynoq nuqta» atrofida rasmning asosiy kompozitsiyasi quriladi. Bolalar ushbu joylar bilan bogʻliq his-tuygʻularini ranglar, shakllar va obrazlar orqali ifodalaydilar. Bu jarayon ularning kreativligini toʻliq namoyish etish imkonini beradi. Ular oʻz gʻoyalarini oʻzgacha va oʻziga xos tarzda amalga oshirishga intiladilar.
Taqdimot va kommunikatsiya (Communication): rasmlar tayyor boʻlgach, ularning taqdimoti tashkil etiladi. Har bir bola oʻz rasmida nimani aks ettirganini, «qaynoq nuqtalar» unga qanday taassurot berishini soʻzlab beradi. Bu jarayon ularning kommunikativ koʻnikmalarini rivojlantiradi. Ular oʻz fikrlarini aniq va tushunarli bayon etishni, tinglovchilarni jalb qilishni, savollarga javob berishni oʻrganadilar.
Muhokama va kollaboratsiya (Collaboration): rasmlar taqdimoti jarayonida boshqa bolalar savollar berishi, fikr almashishi, oʻzaro muhokamalar oʻtkazishi mumkin. Bu esa ularning kollaboratsiya qobiliyatini mustahkamlaydi, chunki ular bir-birlarining ishlarini tahlil qilish, konstruktiv fikr bildirish va birgalikda yangi gʻoyalarni shakllantirish imkoniyatiga ega boʻladilar.
«Qaynoq nuqtalar»ni aniqlash: Bolalardan vatanni eslatganda ularda eng kuchli hissiyot uygʻotadigan 3–5 ta «qaynoq nuqta»ni aniqlash soʻraladi. Bu joylar Oʻzbekistondagi tarixiy obida (masalan, Samarqanddagi Registon), tabiat manzarasi (masalan, Chimyon togʻlari), milliy bayram (masalan, Navroʻz) yoki oddiygina oʻz uyi, mahallasi boʻlishi mumkin.
Rasmlarda aks ettirish: har bir «qaynoq nuqta» atrofida rasmning asosiy kompozitsiyasi quriladi. Bolalar ushbu joylar bilan bogʻliq his-tuygʻularini ranglar, shakllar va obrazlar orqali ifodalaydilar. Misol uchun, Registonni chizayotganda koʻk rangning turli tuslaridan foydalanish, osori-atiqalar ulugʻvorligini aks ettirish, Navroʻzni chizayotganda esa yorqin ranglar, sumalak pishirish, oʻyin-kulgi sahnalarini tasvirlash.
Taqdimot va muhokama: rasmlar tayyor boʻlgach, ularning taqdimoti tashkil etiladi. Har bir bola oʻz rasmida nimani aks ettirganini, «qaynoq nuqtalar» unga qanday taassurot berishini soʻzlab beradi. Bu muhokama jarayoni boshqa bolalarda ham vatanparvarlik tuygʻusini kuchaytiradi, ularda vatanga boʻlgan sevgi va hurmatni yanada oshiradi.
Millat kelajagi uning oʻzligini anglagan, milliy qadriyatlarni qadrlagan va ularni kelgusi avlodlarga yetkazishga qodir yoshlarning qoʻlida. Pedagoglar oʻzbek doʻppisini yasash va «qaynoq nuqtalar» metodi orqali vatan tuygʻusini ifodalovchi rasm chizish kabi ijodiy va interfaol yondashuvlar vositasida yoshlarda STEAM fanlari bo‘yicha bilimlarni amaliyotga bog‘lash va 4K ko‘nikmalarini shakllantirishda muhim rol oʻynashi mumkin. Bu usullar bolalarda nafaqat ijodiy va texnik qobiliyatlarni rivojlantiradi, balki ularni oʻz vatani tarixi, madaniyati va anʼanalari bilan chuqurroq tanishtiradi, ularda vatanparvarlik ruhini mustahkamlaydi. Milliy qadriyatlarga sodiq, oʻzligini anglagan hamda XXI asr ko‘nikmalariga ega yoshlar esa millatning ertangi kunini bunyod etuvchi asosiy kuch boʻlib xizmat qiladi.
Sizningcha, pedagoglar milliy qadriyatlarni yoshlarga singdirish uchun yana qanday innovatsion usullardan foydalanishlari mumkin? Pedagoglar STEAM va 4K ko‘nikmalarini boshqa milliy qadriyatlarni o‘rgatish loyihalariga qanday moslashi mumkin deb o‘ylaysiz?
Lola AMETOVA,
Beruniy tumanidagi
48- maktabning boshlangʻich sinf oʻqituvchisi.
